شپش‌ها از کجا می‌آیند؟/ چرا بچه‌ها شپش می‌گیرند ؟
بهداشت فردی در دور ماندن از شپش مهم است، اما شپش در هر فردی با هر سطح اجتماعی می‌تواند شیوع پیدا کند و ربطی به طبقه اجتماعی افراد یا سطح رعایت بهداشت فردی ندارد.
به گزارش اولین خبر، با شروع فصل مدارس و مهدکودک‌ها سر و کله یک مشکل نگران‌کننده هم بیشتر پیدا می‌شود و آن شپش سر است! انگل‌های شش‌پای بسیار ریز و سخت‌جان که لابلای موها تخم‌گذاری و زندگی می‌کنند. خوب است بدانید شپش‌های ماده حدود یک ماه عمر می‌کنند و روزانه ۷ تا ۱۰ تخم می‌گذارند. تخم‌ها به ریشه موها می‌چسبند و همزمان که موها بلند می‌شوند، آنها هم به سمت پایین می‌آیند.
شپش مخصوص کودکان نیست و بزرگسالان را هم درگیر می‌کند اما شیوع آن در کودکان به دلیل تماس‌های نزدیک‌تری که با هم دارند، بیشتر است. نه تنها کودکان و بزرگسالان، بلکه نوزادان و کودکان زیر ۲ سال هم ممکن است دچار شپش شوند. هرچند شیوع آن در این گروه سنی کمتر از کودکان بزرگ‌تر است.
انتقال شپش به نوزادان معمولاً از طریق تماس نزدیک با افراد آلوده (مانند والدین یا خواهر و برادر) یا استفاده از وسایل مشترک (مثل کلاه، روسری، شانه، بالش، حوله و ...) اتفاق می‌افتد. اما به طور کلی، کودکان مهدکودکی و مدرسه‌ای به دلیل تماس‌های بیشتر با هم، بیشتر در معرض خطر ابتلا به شپش هستند.
شپش سر معمولاً از طریق تماس مستقیم بین افراد و از طریق تماس سر با سر سرایت می‌کند و بیشتر در مکان‌هایی که افراد نزدیک به هم هستند - مانند مدارس، مهدکودک‌ها، پادگان‌ها و کمپ‌ها و ... - شایع است. این حشرات کوچک نمی‌توانند پرواز کنند اما می‌توانند از موها به وسایل شخصی مانند شانه، کلاه، لباس، روسری، مقنعه، یا حوله منتقل شوند. بنابراین استفاده مشترک از وسایل شخصی، ریسک انتقال شپش را افزایش می‌دهد.
شپش‌ها از کجا می‌آیند؟
اما شپش‌ها چه جور موجوداتی هستند و از کجا پیدایشان شده و چطور به انسان منتقل می‌شوند؟ باید بدانید که شپش‌ها انگل‌های کوچکی هستند که از هزاران سال پیش با انسان‌ها همراه بوده‌اند و قدمت آنها به میلیون‌ها سال پیش برمی‌گردد. درواقع شپش‌ها از طریق تغییرات تکاملی، خود را به بدن میزبان‌هایشان (انسان‌ها) سازگار کرده‌اند و با گذر زمان، در طول تاریخ به صورت انگل‌های همیشگی باقی مانده‌اند.
شپش‌های سرِ انسان اختصاصی انسان‌اند و معمولاً نمی‌توانند از حیوانات – حتی حیوانات خانگی به انسان منتقل شوند یا برعکس. البته در گذشته‌های بسیار دور، گونه‌های اولیه شپش از اجداد مشترک انسان و میمون‌ها جدا شدند و با تکامل، به انگل‌هایی تبدیل شدند که فقط روی انسان زنده می‌ماندند. از آن به بعد، شپش سر فقط از انسان به انسان منتقل شده و دیگر از حیوانات به انسان منتقل نمی‌شود. اولین ابتلا به شپش به دلیل طبیعت انگلی این موجودات و نیاز آنها به تغذیه از خون انسان بوده است.
کودکان تمیز هم شپش می‌گیرند؟
خیلی‌ها می‌پرسند چرا کودکانی که رعایت بهداشت فردی در آنها بسیار بالا است هم دچار شپش سر می‌شوند؟ باید گفت بهداشت فردی در دور ماندن از شپش مهم است، اما شپش در هر فردی با هر سطح اجتماعی می‌تواند شیوع پیدا کند و دلیل آن هم تماس نزدیک بچه‌ها در مهدکودک‌ها و مدارس، استفاده از وسایل مشترک مثل کلاه، شانه و حوله و جمعیت بالا است. پس شپش به شرایط بهداشتی خاصی وابسته نیست و می‌تواند در هر محیطی که افراد نزدیک به هم هستند، منتقل شود. به عبارت بهتر، فردی که دچار شپش شده، به این معنی نیست که رعایت بهداشت در او ضعیف است. درضمن نیاز نیست کودکی که دچار شپش شده، به مدرسه نرود یا از حضور در کلاس غیبت کند یا از سایر کودکان جدا شود. فقط کافی است به مدرسه یا مهد کودک اطلاع داده شود. نکته مهم دیگر این است که برخلاف تصور عموم، شپش‌ها از راه آب (مثلا آب استخر) منتقل نمی‌شوند.
خیلی‌ها تصورشان این است که شپش سال‌ها در ایران مشاهده نشده، اما واقعیت این است که شپش همواره وجود داشته، اما به دلیل عوامل مختلف ممکن است در برخی زمان‌ها بیشتر خود را نشان دهد و کودکان و بزرگسالان بیشتری را درگیر کند. چون همان طور که گفته شد، انتقال شپش تنها به دلیل عدم رعایت بهداشت فردی اتفاق نمی‌افتد و حتی تمیز نگه داشتن موها نمی‌تواند مانع رشد و تکثیر شپش‌ها در موی سر شود.
چطور شپش را از بین ببریم؟
شپش‌ها قادر به بقا در محیط بیرون از بدن انسان نیستند و بدون میزبانیِ انسان (خارج از بدن انسان) فقط تا ۴۸ ساعت زنده می‌مانند. بنابراین اولین قدم این است که راه جدا کردن آنها از سر و موها را یاد بگیریم. برای از بین بردن شپش راه‌های متعددی وجود دارد که به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم؛
شامپوهای ضد شپش: می‌توان از شامپوهای مخصوصی که برای درمان شپش طراحی شده‌اند، استفاده کرد. این شامپوها معمولاً حاوی مواد شیمیایی مانند پرمترین هستند و خاصیت از بین بردن شپش سر را دارند.
شانه زدن موهای مرطوب: بعد از استفاده از شامپو، با کمک شانه خیلی ریز – با دندانه ۰.۲ میلی‌متر -، باید موهای خیس را به دقت شانه کنیم تا تخم‌ها و شپش‌های مرده از بین بروند و همچنین ببینیم شپش زنده به شانه چسبیده است یا نه.
تمیز کردن محیط: اگر ثابت شد که فرد شپش دارد، باید تمام لباس‌ها، ملحفه‌ها و وسایل شخصی که ممکن است به شپش آلوده شده باشند با آب داغ شسته و بعد اتو شوند یا در دمای بالا خشک شوند. همچنین باید وسایل غیرقابل شست‌وشو را چند روز در کیسه‌های پلاستیکی گذاشت و درِ آن را محکم بست تا شپش‌ها از بین بروند. می‌توان کیسه را در فریزر هم گذاشت تا از کشته شدن شپش‌ها کاملا مطمئن شد.
چک کردن اعضای خانواده: تمامی اعضای خانواده باید بررسی شوند و در صورت نیاز درمان شوند تا از انتقال مجدد شپش جلوگیری شود.
سس مایونز و سرکه فایده ندارد: آغشتن موها با سس مایونز یا سرکه یا روغن زیتون با هدف خفه کردن شپش‌ها کاملا بی‌فایده است و جواب نمی‌دهد. برای از بین بردن شپش فقط باید از محلول‌ها و شامپوهای مخصوص استفاده کرد.
مراجعه به پزشک: در صورت عدم بهبود یا وجود شپش‌های مقاوم، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. به خصوص برای درمان کودکان زیر ۲ سال.
اگر شپش درمان نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر شپش سر درمان نشود، می‌تواند عوارض و مشکلات مختلفی را برای فرد مبتلا به دنبال داشته باشد. عوارضی مثل خارش شدید پوست سر، اختلال خواب، بروز عفونت‌های ثانویه، درد و التهاب در ناحیه درگیر و ریزش مو. گزیده شدن پوست توسط شپش‌ها باعث خارش سر می‌شود. این خارش ناشی از حرکت و تعذیه شپش‌ها است و وقتی فرد پوست سر خود را به شدت می‌خاراند، در کف سر، زخم ایجاد می‌شود و باعث بیماری‌های عفونی و ریزش مو ... می‌شود.
اگر تعداد شپش‌ها روی سر زیاد باشد و درمانی هم انجام نگیرد، علاوه بر زخم‌های ناشی از گزش شپش، زخم‌های ناشی از خارش پوست سر، خطرات ناشی از عدم درمان شپش سر را دوبرابر می‌کند. موضوع مهم‌تر این که اگر درمان شپش سر به موقع انجام نشود و شپش‌های سر از مو دفع نشوند و لباس ها، اشیا و رختخواب به طور کامل از وجود این حشرات پاکسازی نشوند، ابتلا به شپش دوباره اتفاق خواهد افتاد.
